Doğu Anadolu’nun Kadim Kültürü Sergide: 5.500 Yıllık Karaz Eserleri Ziyaretçilerle Buluştu

Cumhuriyet’in 102’nci yıl dönümüne özel olarak hazırlanan "102 yılda 102 sergi" projesi kapsamında Erzurum Arkeoloji Müzesi'nde açılan sergi, ziyaretçileri binlerce yıl öncesine götürüyor. “Doğu Anadolu’da Kadim Bir Kültür: Karaz” başlıklı bu özel sergi, adını bölgenin tarih öncesi dönemlerinden biri olan Karaz kültüründen alıyor.

Sergide, Karaz kültürünün izlerini taşıyan 159 arkeolojik eser yer alıyor. Bunların 122 tanesi, ilk kez kamuoyunun karşısına çıkarılmış durumda. Sergide çanak çömlekten ocağa, taş kalıplardan metal objelere kadar geniş bir koleksiyon sunuluyor.

Karaz Kültürü Nedir? Doğu Anadolu’da 5.500 Yıllık Bir Medeniyet

Karaz kültürü, milattan önce 3. binyılın başlarına tarihlenen ve Doğu Anadolu Bölgesi’ne özgü bir yerleşim ve yaşam biçimini temsil eder. Erzurum başta olmak üzere Ağrı, Kars, Ardahan, Erzincan, Iğdır, Bingöl ve Muş gibi illerde izlerine rastlanan bu kültür, Orta Tunç Çağı ile Erken Tunç Çağı arasında bir geçiş evresi olarak kabul edilir.

Bu kültüre ait yerleşim yerleri genellikle yüksek, stratejik bölgelerde kurulmuştur. Karaz halkının mimarisi, taş temelli, kerpiç üst yapılı konutlarla tanımlanır. En dikkat çeken özelliklerden biri ise siyah perdahlı seramikleridir. Bu seramikler, Karaz kültürünün ayırt edici sembollerinden biri olarak kabul edilir.

Sergide Neler Var? Özgün ve Restore Edilmiş Eserler

Sergide yer alan eserler arasında:

• Siyah perdahlı seramik çanak ve çömlekler

• Taş kalıplar ve el aletleri

• Metal süs eşyaları ve küçük buluntular

• Ocaklar ve pişirme kapları

bulunuyor. Bu eserler, Karaz kültürünün hem gündelik hayatını hem de inanç sistemini yansıtıyor.

Küratörlüğünü Erzurum Arkeoloji Müzesi Müdürü Hüsnü Genç ve arkeolog Doç. Dr. Gülşah Altunkaynak’ın üstlendiği sergi, aynı zamanda bu kültürü bilim dünyasına tanıtan önemli isimlerden Hamit Zübeyir Koşay’a ithaf edildi. Koşay, 1942 yılında Erzurum’da gerçekleştirdiği kazılarla Karaz kültürünü bilimsel olarak tanımlayan ilk kişidir.

Ziyaretçileri Bekleyen Deneyim: Bilgilendirici ve Görsel Açıdan Zengin

Sergi yalnızca nesneleri sunmakla kalmıyor; ziyaretçilere kültürün tarihsel ve sosyolojik yönlerini de anlatıyor. Müzede yer alan duvar giydirmeleri, bilgilendirme panoları ve tematik gezinti rotası, ziyaretçilere adeta zaman yolculuğu yapma hissi veriyor.

Doç. Dr. Gülşah Altunkaynak, bu rotanın özellikle Karaz kültürünün seramik ve pişirme kültürünü ön plana çıkardığını belirtiyor. Sergilenen objeler, bu halkın yaşam biçimini, teknolojik düzeyini ve estetik anlayışını yansıtıyor.

Karaz Halkı Kimdi? Barışçıl ve Eşitlikçi Toplum Yapısı

Kazı buluntuları, Karaz toplumunun sosyoekonomik yapısına dair önemli ipuçları veriyor. Mezarlarda bulunan hediyeler, bu halkın ölü gömme adetleri hakkında bilgiler sunarken aynı zamanda toplumsal yapılarına da ışık tutuyor.

Doç. Dr. Altunkaynak’a göre, Karaz halkı:

• Yarı göçebe yaşam tarzını benimsemiş,

• Ana geçim kaynakları hayvancılık ve tarım olmuş,

• Yerleşik yaşama adapte olmaya başlamış,

• Savaş izlerine pek rastlanmayan, barışçıl bir topluluk olarak yaşamış.

Savaş kalıntılarına nadiren rastlanması, bu toplumun eşitlikçi ve huzur odaklı bir düzen içinde yaşadığını gösteriyor. Bu özellikler, Karaz kültürünü bölgedeki diğer çağdaş kültürlerden ayıran temel unsurlardan biri.

Arkeolojide Öncü Bir Adım: 122 Eser İlk Kez Gün Yüzüne Çıktı

Sergide yer alan 159 eserden 122’si, uzun restorasyon süreçlerinin ardından ilk kez ziyaretçilerin karşısına çıkarıldı. Bu da sergiyi yalnızca tarihî değil, aynı zamanda bilimsel açıdan da değerli kılıyor.

Karaz kültürüne dair en kapsamlı koleksiyonlardan birine ev sahipliği yapan Erzurum Arkeoloji Müzesi, bu yönüyle bölgenin arkeolojik potansiyelini ortaya koyuyor. Proje kapsamında farklı illerden getirilen eserler, kültürel çeşitliliğin ve geçmişten gelen mirasın günümüzde de yaşatılabileceğini kanıtlıyor.

Kültürel Mirasın Tanıtımı İçin Büyük Fırsat

Bu tür sergiler yalnızca akademik çevreleri değil, halkı da bilinçlendirme amacını taşıyor. Karaz kültürüne dair farkındalık yaratmak, Doğu Anadolu’nun tarihsel önemini vurgulamak açısından büyük önem taşıyor.

Erzurum Arkeoloji Müzesi, bu anlamda yalnızca bir sergi alanı değil, aynı zamanda yaşayan bir tarih merkezi işlevi görüyor. Özellikle Karaz kültürünün merkezlerinden biri kabul edilen Erzurum’da böyle bir serginin açılması, kültürel turizm açısından da önemli bir adım olarak değerlendiriliyor.

Sık Sorulan Sorular (SSS)

Karaz kültürü hangi döneme aittir?
Karaz kültürü, milattan önce yaklaşık 3.000 yılına tarihlenmektedir ve Erken Tunç Çağı'na denk gelir.

Karaz kültürüne ait en belirgin özellik nedir?
En belirgin özelliği siyah perdahlı seramiklerdir. Ayrıca taş temelli mimari ve barışçıl yaşam biçimi de dikkat çeker.

Sergide yer alan eserler hangi illerden getirildi?
Eserler başta Erzurum olmak üzere Ağrı, Kars, Ardahan, Erzincan, Iğdır, Bingöl ve Muş gibi illerden temin edilmiştir.