Bebeklerin Zekası Anne Karnında Belirlenebilecek mi?

ABD merkezli yeni bir genetik girişim, tüp bebek yöntemiyle oluşturulan embriyoların zeka düzeyini tahmin edebileceğini öne sürerek bilim dünyasında dikkatleri üzerine çekti. Herasight adlı şirket, bilim insanları Tobias Wolfram ve Alex Strudwick Young tarafından kuruldu. Kısa süre önce “gizlilik modundan” çıkan girişim, çalışmalarını kamuoyuna açıkladı.

Şirketin kurucularından Young, X platformunda yaptığı paylaşımda, şimdiye kadar yüzlerce embriyo üzerinde tarama yaptıklarını ve 17 farklı hastalığın ortaya çıkma olasılığını değerlendiren algoritmalar geliştirdiklerini ifade etti. Ancak asıl dikkat çeken nokta, geliştirdikleri özel bir simülasyon aracıyla embriyonun olası IQ seviyesini tahmin edebildiklerini iddia etmeleri oldu.

Zeka Tahmini Nasıl Yapılıyor?

Herasight’ın simülasyon aracında kullanıcılar, “intelligence” (zeka) seçeneğini işaretleyerek birtakım bilgiler giriyor. Bunlar arasında anne-babanın etnik kökeni, ailedeki ortalama IQ değeri ve oluşturulan embriyo sayısı bulunuyor. Sistem, bu verileri kullanarak doğacak çocuğun tahmini zeka aralığını hesaplıyor.

ABD’de bu tür genetik taramalar yasal kabul edilirken, Birleşik Krallık gibi ülkelerde embriyolarda zeka veya benzeri özelliklerin seçilmesi yasak. Ayrıca birçok bilim insanı, zeka veya boy gibi karmaşık özelliklerin sadece genetik verilerle güvenilir biçimde tahmin edilemeyeceğini vurguluyor.

Etik ve Bilimsel Tartışmalar

Herasight, projelerinin bilimsel yönünü ön planda tutmaya çalışıyor. Yayınladıkları teknik belgelerde, hastalık taramalarının hem geniş popülasyon düzeyinde hem de aynı aile içinde geçerli olacak şekilde test edildiği belirtiliyor. Şirket, çalışmalarının Elon Musk’ın yatırım yaptığı Orchid ve Nucleus Genomics gibi platformlardan daha “etik” olduğunu savunuyor.

Buna karşın birçok uzman, bu tür girişimlerin modern öjenizm uygulamalarına kapı aralayabileceği konusunda uyarıda bulunuyor. Genetik seçimle çocukların özelliklerini belirleme fikrinin, sosyal eşitsizlikleri artırabileceği ve insan gen havuzuna olumsuz etkiler yapabileceği ifade ediliyor.

Uzmanların Endişeleri

Genetik mühendislik ve etik alanında çalışan bilim insanları, zeka tahminine yönelik bu tarz teknolojilerin bilimsel olarak henüz yeterince desteklenmediğini düşünüyor. Ayrıca, ticari amaçlarla bu bilgilerin kullanılması durumunda toplumda derin ayrışmaların ortaya çıkabileceği, hatta uzun vadede insanlığın genetik çeşitliliğine zarar verebileceği uyarısı yapılıyor.

Her ne kadar Herasight, “biyoteknik hassasiyet” ve “etik farkındalık” vurgusu yapsa da, bu iddialar hem akademik dünyada hem de kamuoyunda yoğun şekilde tartışılmaya devam ediyor.

Sık Sorulan Sorular

Bu teknoloji şu an yaygın olarak kullanılıyor mu?
Hayır. Şirket, henüz geliştirme aşamasında ve teknolojinin güvenilirliği konusunda ciddi tartışmalar sürüyor.

Zeka genetik olarak tam olarak tahmin edilebilir mi?
Hayır. Zeka, genetik faktörlerin yanı sıra çevresel etkenlerden de yoğun şekilde etkilenir.

Bu uygulama yasal mı?
Ülkelere göre değişiyor. ABD’de yasal olsa da, birçok ülkede etik nedenlerle yasak.